ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಡೆಕ್ಕನ್‍ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಬೀದರ ಪರ್ವತಪಟ್ಟಣವು 98 ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯ ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇವು 2014 ರ ವಿಶ್ವಸ್ಮಾರಕ ವೀಕ್ಷಣೆ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನ ಗಳಿಸಿವೆ. ಬೀದರ ನಗರದ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಮತ್ತು ತಾಣಗಳು ಪೂರ್ವ ಕಾಕತೀಯ, ತುಘಲಕ್, ಬಹಮನಿ, ಬರೀದ್ ಶಾಹಿ, ಆದಿಲ್ ಶಾಹಿ, ಮೊಘಲ್ ಮತ್ತು ನಿಜಾಮ್ ಇತಿಹಾಸದ ವಿವಿಧ ಅವಧಿಗಳಿಗೆ ಸೇರಿವೆ. ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಹಿಂದೂ, ಟರ್ಕಿಶ್ ಮತ್ತು ಪರ್ಷಿಯನ್ ಕುಶಲಕಲೆಗಳ ಮಿಶ್ರಣವಿದೆ. ಬೀದರನ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಕೆಲವು ವಿನ್ಯಾಸಗಳು ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರಿಕ ಮಾದರಿಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿವೆ.
ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳು
ಬೀದರ ಕೋಟೆ
ಬೀದರ ಕೋಟೆಯನ್ನು ದೇಶದ ಅತ್ಯಂತ ಅಸಾಧಾರಣ ಕೋಟೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬೀದರ ನಗರವನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಯೋಜಿಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮುಖ್ಯಕೋಟೆಯ ಸಂಕೀರ್ಣವು ರಾಜಮನೆತನದ ಅರಮನೆಗಳು, ಮಹಲ್‍ಗಳು ಮತ್ತು ಮಸೀದಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇದಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಂತೆ, ನಗರವನ್ನು ಜನರಿಗಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕೋಟೆಯ ಸಂಕೀರ್ಣ ಮತ್ತು ನಗರದ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಕೋಟೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಬೀದರ ನಗರ ಕೋಟೆಯ ಯೋಜನೆ ಪಂಚಕೋನವಾಗಿದೆ. ನಗರದ ಕೋಟೆಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಐದು ದ್ವಾರಗಳಿವೆ. ಇದು ಮಖ್ಯ ಸಂಕೀರ್ಣ ಕೋಟೆಯಾಗಿದ್ದು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಬಲವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅದರ ವಿನ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ದೇಶಗಳ ಇಂಜಿನಿಯರ್‍ಗಳು ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳನ್ನು ನೇಮಿಸಲಾಗಿತ್ತು.
ಶಾರ್ಜಾ ದರ್ವಾಜಾ
ಗುಮ್ಮಟಗಳು, ಕಮಾನುಗಳು ಮತ್ತು ಚಿತ್ರಕಲೆಗಳಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಬೃಹತ್ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸುಂದರವಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಗುಂಬಜ್ ದರ್ವಾಜಾ ಒಂದು ಅಗಾಧವಾದ ವಿಸ್ಮಯ ಸ್ಪೂರ್ತಿದಾಯಕ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ. ಅದರ ಗೋಡೆಯ ದಪ್ಪವು 22 ಅಡಿಗಳು ಇದ್ದು, ಗುಮ್ಮಟದ ಹೊರತಾಗಿ 45 ಅಡಿಗಳು ಎತ್ತರವಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ವಿಶಾಲವಾದ ಮಾರ್ಗವು ಶಾರ್ಜಾ ದರ್ವಾಜಾಗೆ ಸಂಧಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಎರಡು ದ್ವಾರಗಳ ನಡುವೆ, ಕೋಟೆಯ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಸಾವಿರ ಸೈನಿಕರು ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು.
ತುರ್ಕಶ್ ಮಹಲ್
ಕಟ್ಟಡವು ಭವ್ಯವಾದ ಆಯಾಮಗಳು ಮತ್ತು ಸೊಗಸಾದ ಮೇಲ್ಮೈ ಅಲಂಕಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಹಲವಾರು ಬಹಮನಿ ಮತ್ತು ಬರೀದ್ ಶಾಹಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕಗಳು ಇಲ್ಲಿ ನಡೆದವು. ಸಿಂಹಾಸನದ ಅರಮನೆಯ ಹಿಂದೆ ಇರುವ ಭವ್ಯವಾದ ಮಂಟಪದಿಂದ ಕೆಳಗಿನ ಕಣಿವೆ ಮತ್ತು ತಗ್ಗು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಬಹುದು.
ಶಾಹಿ ಮಲ್ಬಖ್ (ಭವ್ಯವಾದ ಅಡುಗೆಮನೆ) ಮತ್ತು ಶಾಹಿ ಹಮ್ಮಮ್(ಭವ್ಯವಾದ ಸ್ನಾನಗೃಹ)
ಇದು ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ರಂಗೀನ್ ಮಹಲಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಿದೆ. ಮೂಲತಃ ಇದು ರಾಜಕುಮಾರ ಅಥವಾ ಕೆಲವು ಗಣ್ಯರ ನಿವಾಸವಾಗಿದೆ ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ವಿಭಿನ್ನ ಅವಧಿಗಳಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ವಿವಿದ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ರಾಜಮನೆತನದ ಅಡುಗೆಮನೆಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ನಿಜಾಮರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಜೈಲಿನಂತೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಶಾಹಿ ಹಮಾಮ್ (ರಾಯಲ್ ಬಾತ್) ರಾಜಮನೆತನದ ಅಡುಗೆಮನೆಯ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದೆ. ರಾಜಮನೆತನದ ಸ್ನಾನಗೃಹದ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಮಸೀದಿಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಲಾಲ್ ಬಾಗ್ (ಕೆಂಪು ಉದ್ಯಾನ) ಇತ್ತು. ಅದರ ಸುಂದರವಾದ ವಿನ್ಯಾಸದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದ ಕೆಂಪು ಹೂವುಗಳ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಲಾಲ್ ಬಾಗ್ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುಂದರವಾದ ತೊಟ್ಟಿಯನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.
ದಿವಾನ್-ಇ-ಆಮ್ (ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಭವನ)
ಈ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಜಾಲಿ ಮಹಲ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಜನಾನಾ ಆವರಣದ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ನೆಲೆಗೊಂಡಿದೆ. ಕಟ್ಟಡವು ಎರಡು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಒಂದು ಪೂರ್ವದ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ಇನ್ನೂಂದು ಪಶ್ಚಿಮದ ಮೂಲಕ. ಮುಖ್ಯ ಸಭಾಂಗಣದ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಕೊಠಡಿಗಳಿವೆ. ಕೇಂದ್ರ ಕೋಣೆ ಬಹುಶಃ ಸುಲ್ತಾನನ ಕೋಣೆಯಾಗಿದ್ದು. ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಭವನಕ್ಕೆ ಬರುವ ಮೊದಲು ಅವನು ಅಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುತಿದ್ದನು. ಹೆಂಚಿನ ಕೆಲಸದಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ವಿಶಾಲವಾದ ಸಭಾಂಗಣಗಳು ಬಹುಶಃ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಮತ್ತು ದರ್ಬಾರಿನ ಇತರ ಉನ್ನತ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾಗಿದ್ದವು. ಬಹಮನಿ ರಾಜರು ಸಭಿಕರನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಆಹ್ವಾನಿತ ಗಣ್ಯರಿಗೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಭಾಂಗಣವನ್ನು ಬಣ್ಣ ಬಣ್ಣದ ಹೆಂಚುಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿತ್ತು.
ಹಜಾರ್ ಕೊಠಾರಿ
ಶತ್ರುಗಳ ದಾಳಿಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಜೀವಕ್ಕೆ ಅಪಾಯವಿದ್ದಲ್ಲಿ, ರಾಜಮನೆತನದ ಸದಸ್ಯರು ಕೋಟೆಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ಹೋಗಲು ಸುರಕ್ಷತಾ ನಿರ್ಗಮನದ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು. ಇಂತಹ ಸುರಕ್ಷಿತ ಮಾರ್ಗದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ತಖತ್ ಮಹಲ್‍ನ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಒಂದು ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. ಇದನ್ನು ಹಜಾರ್ ಕೊಠಾರಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಭೂಗತ ಸಭಾಂಗಣ ಜೋಡಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿಂದ ಕೋಟೆಯ ಹೊರ ಗೋಡೆಗೆ ಹೋಗುವ ಸುರಂಗದಂತಹ ಗುಹೆ ಇದೆ. ವೀರಸಂಗಯ್ಯನ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಬಳಿ ಬೊಮ್ಗೊಂಡನಕೆರೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ತೊಟ್ಟಿಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲೆ ಉದ್ದವಾದ ಬಂದೂಕಿನ ಬುರುಜು ಇದೆ. ಉತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ‘ಪುರಾನಾ ಕಿಲಾ’ ಇದೆ.
ಚೌಬಾರಾ
ಚೌಬಾರಾ ಎಂದರೆ ನಾಲ್ಕು ದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ಮುಖ ಇರುವ ಕಟ್ಟಡ. ಇದು ಸಿಲಿಂಡರಾಕಾರದ ಹಳೆಯ ಗೋಪುರ. ಇದು 22 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರದ ಸಿಲಿಂಡರಾಕಾರದ ಗೋಪುರವಾಗಿದೆ. ಇದು ಬೀದರ ಪಟ್ಟಣದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಇದನ್ನು ಕಾವಲುಗೋಪುರವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು, ಇದರ ಮೇಲಿನಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಒಟ್ಟು ನೋಟವನ್ನು ನೋಡಬಹುದು. ಎಂಭತ್ತು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಅಂಕುಡೊಂಕಾದ ಮೆಟ್ಟಿಲು ಗೋಪುರದ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತದೆ.
ಬಹಮನಿ ಗೋರಿಗಳು
ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರು ಬೃಹತ್ ಸಮಾಧಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಇಷ್ಟಪಡುತ್ತಿದರು. ಅವರ ಅವಧಿಯ ಹಲವಾರು ಭವ್ಯವಾದ ಸಮಾಧಿಗಳು ಅಷ್ಟೂರಿನಲ್ಲಿವೆ. ಇವು ಬೀದರಿನ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ 4 ಕಿ.ಮೀ. ದೂರದಲ್ಲಿವೆ. ಅಷ್ಟೂರಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡದೆ ಬೀದರಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುವುದು ಅಪೂರ್ಣವಾಗುವುದು. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಒಂದು ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ 12 ಸಮಾಧಿಗಳಿವೆ, ಅವುಗಳು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಬಹಳ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ನೋಟವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಅವು ಸುಂದರವಾದ ಕಮಾನುಗಳು, ಗೋಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಎತ್ತರದ ಗುಮ್ಮಟಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಬೃಹತ್ ರಚನೆಗಳಾಗಿವೆ. ಅಹಮದ್ ಷಾ-ಅಲ್-ವಲಿಯ ಸಮಾಧಿಗಳು ಅದರ ಗೋಡೆಗಳಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿವೆ. ಅದರ ಮೇಲೆ ಗಾಢವಾದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯೊಂದಿಗೆ ಚಿನ್ನದ ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಒಳಾಂಗಣವನ್ನು ಉತ್ತಮವಾದ ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಸಮಾಧಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ವಸ್ತಿಕ ಚಿಹ್ನೆಯನ್ನು ಅಲಂಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಕುತೂಹಲಕಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು ಸುಂದರವಾದ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತತೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಬಣ್ಣಗಳನ್ನು ಮಿಶ್ರಣ ಮಾಡುವ ಕಲಾವಿದನ ಕೌಶಲ್ಯವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಉರುಸ್(ಜಾತ್ರಾ) ನಡೆಯುತ್ತದೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಗಳು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರು ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸುಲ್ತಾನ್ ಅಲಾವುದ್ದೀನ್-ಶಾ II ರ ಸಮಾಧಿಯು ಕಮಾನುಗಳ ಕಪ್ಪು ಕಲ್ಲಿನ ಅಂಚುಗಳ ಮೇಲೆ ಹೆಂಚು ಫಲಕಗಳು ಮತ್ತು ಕೆತ್ತನೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಇದು ಬಹಳ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ ಇತರ ಸಮಾಧಿಗಳು ಬಲೆಯ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಗೋರಿಗಳಲ್ಲಿನ ಕಮಾನುಗಳನ್ನು ಗಾರೆ ಕೆಲಸದಿಂದ ಸೊಗಸಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಖಾಸೀಮ್ ಬರೀದ್ ಮತ್ತು ಖಾಸೀಮ ಬರೀದ್ II ರ ಸಮಾಧಿ
ಖಾಸೀಮ್ ಬರೀದ್ ಮತ್ತು ಖಾಸೀಮ ಬರೀದ್ II ರ ಸಮಾಧಿಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡಂತೆ ಬರೀದ್ ಶಾಹಿ ಗೋರಿಗಳು ಬೀದರ ಪಟ್ಟಣದ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಕಿ.ಮೀ. ಅಂತರದಲ್ಲಿವೆ. ಹಿಂದೆ ಅವುಗಳ ಸುತ್ತಲೂ ಉದ್ಯಾನಗಳಿದ್ದವು. ಮೊದಲ ಸಮಾಧಿ ಖಾಸಿಮ್ ಬರೀದಿ. ಇದು ವಲಿ-ಉಲ್ಲಾ ಬಹಮನಿ ಮತ್ತು ಕಲೀಮ್-ಉಲ್ಲಾ ಬಹಮನಿ ಸಮಾಧಿಗಳನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಪಾಲಿಶ್ ಮಾಡಿದ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಸಮತಟ್ಟಾದ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಗುಮ್ಮಟವನ್ನು ಎಂಟು ಮುಖಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಅಲಿ ಬರೀದ್ ಸಮಾಧಿ
ಅಲಿ ಬರೀದ್ ಕೂಡ ಸ್ವಂತ ಸಮಾಧಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ಇದು ಬಹಮನಿ ಸಮಾಧಿಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಉತ್ತಮ ಸುಧಾರಣೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರ ವೇದಿಕೆಯ ಪ್ರತಿ ಬದಿಯಲ್ಲಿ 47.28 ಮೀಟರ್‍ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆವರಣದ ಗೋಡೆಗಳು ದೊಡ್ಡ ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಏರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಗೋಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಚ್ಚುಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಟಟ್ಟ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ತಳವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಗುಮ್ಮಟವಿದೆ. ತೆರೆದ ಹಜಾರು, ತೊಟ್ಟಿ, ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಮಂದಿರ ಮತ್ತು ಕಮಾನಿನ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಮಸೀದಿಯು ಸಮಾಧಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಿದೆ.
ಗುಂಬಜ್ ದರ್ವಾಜಾ
ಕೋಟೆ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಮೂರು ಕಂದಕಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಇದು ಬಹಳ ಅಪರೂಪವಾಗಿದೆ. ಕೋಟೆಯ ಸಂಕೀರ್ಣವನ್ನು ನಗರದ ಆಗ್ನೇಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರಗಳ ಅಂಕುಡೊಂಕಾದ ಮಾರ್ಗ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮವಾದ ಸಂರಕ್ಷಿತ ದ್ವಾರಗಳ ಮೂಲಕ ಪ್ರವೇಶಿಸಬಹುದು. ಶಾರ್ಜಾ ದರ್ವಾಜಾ ಮತ್ತು ಗುಂಬಜ್ ದರ್ವಾಜಾ ಅರಮನೆ ಸಂಕೀರ್ಣಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯ ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರಗಳಾಗಿವೆ.
ತಖ್ತ್ ಮಹಲ್ (ಸಿಂಹಾಸನದ ಸ್ಥಳ)
ಈ ಭವ್ಯವಾದ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಅಹ್ಮದ್ ಶಾ ನಿರ್ಮಿಸಿದ. ಇದು ರಾಜನ ವಾಸಸ್ಥಳವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಸ್ಥಳವು ಬಣ್ಣದ ಹೆಂಚುಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಕಲ್ಲಿನ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಅದರ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಇದು ಎತ್ತರದ ಕಮಾನುಗಳೊಂದಿಗೆ ಎರಡು ಬದಿಯ ಭವ್ಯವಾದ ಮಂಟಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಮತ್ತು ವಿಶಾಲವಾದ ಸಭಾಂಗಣವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು, ಅದರ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸುಲ್ತಾನನ ಕೋಣೆ ಇತ್ತು. ಕಟ್ಟಡವು ಭವ್ಯವಾದ ಆಯಾಮಗಳು ಮತ್ತು ಸೊಗಸಾದ ಮೇಲ್ಮೈ ಅಲಂಕಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಹಲವಾರು ಬಹಮನಿ ಮತ್ತು ಬರೀದ್ ಶಾಹಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕಗಳು ಇಲ್ಲಿ ನಡೆದವು. ಸಿಂಹಾಸನದ ಅರಮನೆಯ ಹಿಂದೆ ಇರುವ ಭವ್ಯವಾದ ಮಂಟಪದಿಂದ ಕೆಳಗಿನ ಕಣಿವೆ ಮತ್ತು ತಗ್ಗು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಬಹುದು.
ರಂಗೀನ್ ಮಹಲ್
ಗುಂಬಜ್ ದರ್ವಾಜಾದ ಬಳಿ ಇರುವ ಈ ಸ್ಥಳವು ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದ್ದರೂ ಬಣ್ಣ ಬಣ್ಣದ ಹೆಂಚುಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಇತರ ಕಲಾಕೃತಿಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾದ ಮರದ ಕೆತ್ತನೆಯು ಅಮೂಲ್ಯವಾದುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ವಿಶಿಷ್ಟವೂ ಆಗಿದೆ. ಮಹಲಿನ ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಜೆಟ್ ಕಪ್ಪು ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಿದ್ದು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಮುತ್ತಿನ ಚಿಪ್ಪುಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹೂವಿನ ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ಕೈಬರಹದ ಪಠ್ಯಗಳನ್ನು ಸಹ ಇಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಲ್ಲಿನ ಕೆತ್ತನೆ, ಗಾರೆ ಕಲೆ ಈ ಸ್ಮಾರಕದ ಇತರ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳಾಗಿವೆ. ಇದನ್ನು ಬರೀದ್ ಶಾಹಿ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಸ್ಮಾರಕದ ವಿನ್ಯಾಸಗಳು ಮುಸ್ಲಿಂ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಮಿಶ್ರಣವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ. ರಂಗೀನ್ ಮಹಲ್‍ನ ನೆಲಮಾಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಕೊಠಡಿಗಳಿವೆ.
ಗಗನ್ ಮಹಲ್
ಇದನ್ನು ಮೂಲತಃ ಬಹಮನಿ ರಾಜರು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಸೇರ್ಪಡೆಗಳನ್ನು ಬರೀದ್ ಶಾಹಿ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಮಾಡಿದರು. ಇದು ಎರಡು ದರ್ಬಾರುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಹೊರ ದರ್ಬಾರನ್ನು ಪುರುಷ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಮತ್ತು ಕಾವಲುಗಾರರು ವಾಸ್ತವ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಮುಚ್ಚಿದ ಹಾದಿಯ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಕೊಠಡಿಗಳಿವೆ. ಅರಮನೆಯ ಮುಖ್ಯ ಕಟ್ಟಡವು ಸುಲ್ತಾನ ಮತ್ತು ಅವನ ಜನಾನದ ಬಳಕೆಗಾಗಿತ್ತು.
ಸೋಲಾಕಂಬ ಮಸೀದಿ
ಇದನ್ನು ಕ್ರಿ. ಶ. 1423-24 ರಲ್ಲಿ ರಾಜಕುಮಾರ ಮುಹಮ್ಮದ್ ವೈಸ್ರಾಯ್ ಆಗಿದ್ದಾಗ ಕುಬ್ಲಿ ಸುಲ್ತಾನಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮಸೀದಿಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ 16 ಕಂಬಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದರಿಂದ ಇದನ್ನು ಸೋಲಾ ಕಂಬ ಮಸೀದಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಜನಾನಾ ಆವರಣದ ಬಳಿ ಇರುವುದರಿಂದ ಇದನ್ನು ಜನಾನಾ ಮಸೀದಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಹಳೆಯ ‘ನೌಬತ್ ಖಾನಾ’
ಇದು ಮೂಲತ: ‘ನೌಬತ್ ಖಾನಾ’ (ಸಂಗೀತ ಗ್ಯಾಲರಿ). ಇದನ್ನು ನಂತರ ಕೋಟೆಯ ಕಮಾಂಡರ್ ನಿವಾಸವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಯಿತು. ಇದು ವಿಶಾಲವಾದ ಸಭಾಂಗಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಒಂದು ಕೋಣೆ ಮತ್ತು ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ವೇದಿಕೆ ಇದೆ. ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ, ಬಾವಿಯಿಂದ ನೀರು ಸರಬರಾಜು ಮಾಡುವ ಜಲಾಶಯವಿತ್ತು. ಸಭಾಂಗಣವು ಅದರ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸುಂದರವಾದ ಕಿಟಕಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಅದರ ಮೂಲಕ ನಗರದ ಗೋಡೆ ಮತ್ತು ಕಟ್ಟಡಗಳ ಉತ್ತಮ ನೋಟವನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು. ಕಟ್ಟಡದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ವೇದಿಕೆಯು ಬಹಳ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಆಹ್ಲಾದಕರ ಸ್ಥಳವಾಗಿತ್ತು.
ಮಹ್ಮದ್ ಗವಾನ ಮದರಸಾ
ಬೀದರಿನಲ್ಲಿ ಗವಾನ್ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಮದರಸಾ ವಸತಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಂತೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಖುರಾಸಾನ್‍ನ ಮದರಸಾ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಭವ್ಯವಾದ ಮತ್ತು ವಿಶಾಲವಾದ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ಒಂದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ರತ್ನವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಬೀದರನ ಪ್ರಮುಖ ಗುರುತಾಗಿದೆ. ಇದರ ರಚನೆಯು ಆಯತಾಕಾರದ ಆಕಾರದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು 4624 ಚದರ ಮೀಟರ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ನೀಲಿ ಬಣ್ಣದ ಟೈಲ್ಸಗಳಿಂದ ಆಕರ್ಷಕವಾಗಿದೆ. ಅದರ ತುಣುಕುಗಳನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಎರಡು ಗೋಪುರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಾತ್ರ ಹಾಗೇ ಇದೆ. ಗೋಪುರದ ಎತ್ತರವು 131 ಅಡಿಗಳಿದ್ದು ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕುರಾನಿನ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಈಗ ನಾಶವಾಗಿದೆ. ಮದರಸಾವು ಮೂರು ಅಂತಸ್ತಿನ ಕಟ್ಟಡವಾಗಿದ್ದು, ಮಸೀದಿ, ಗ್ರಂಥಾಲಯ, ಉಪನ್ಯಾಸ ಭವನಗಳು, ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರ ವಸತಿಗೃಹಗಳು, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಕೋಣೆಗಳು, ತೆರೆದ ಅಂಗಳವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಅರೇಬಿಕ್, ಪರ್ಷಿಯನ್ ಭಾಷೆಗಳು, ದೇವತಾಶಾಸ್ತ್ರ, ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರ, ಖಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ, ಗಣಿತ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಕಲಿಸಲಾಯಿತು, ಅವರಿಗೆ ಉಚಿತ ಶಿಕ್ಷಣದ ಜೊತೆಗೆ ಉಚಿತ ವಸತಿ ಮತ್ತು ವಸತಿ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ಬೋಧಕ ಸಿಬ್ಬಂದಿಯೂ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳೊಂದಿಗೆ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. 1695 ರಲ್ಲಿ ಗನ್‍ಪೌಡರ್ ಸ್ಪೋಟದಿಂದಾಗಿ ಕಟ್ಟಡವು ಹೆಚ್ಚಿನ ಹಾನಿಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತು, ಇದು ಇನ್ನೂ ಮೂಲ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಮಹ್ಮದ್ ಗವಾನರ ಮದರಸಾವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಏಕೈಕ ರೀತಿಯದ್ದಾಗಿದೆ.
ಚೌಖಂಡಿ
ಇದು ಅಹ್ಮದ್ ಷಾನ ಬೋಧಕರಾಗಿದ್ದ ಖಲೀಲ್-ಉಲ್ಲಾ ಸಮಾಧಿಯಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಎತ್ತರದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಟ್ಟಡವು ಅಷ್ಟಭುಜವಾಗಿದೆ: ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ. ಕಟ್ಟಡದ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಉತ್ತಮವಾದ ಅಲಂಕಾರಗಳ ಕುರುಹುಗಳಿವೆ. ಈ ಪ್ರಮುಖ ಕಟ್ಟಡವು ಅಷ್ಟೂರಿಗೆ ಹೋಗುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಬಹಮನಿಯವರು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ
ಅಮೀರ್ ಬರೀದ್ ಸಮಾಧಿ
ಅಮೀರ್ ಬರೀದ್ ತನ್ನ ಜೀವಿತಾವಧಿಯಲ್ಲಿಯೆ ಅವನ ಸಮಾಧಿಯ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು. ಆದರೆ ಅವರು ದೌಲತಾಬಾದ್‍ನಲ್ಲಿ ಹಠಾತ್ತನೆ ನಿಧನರಾದರು ಮತ್ತು ಅವರ ಸಮಾಧಿಯು ಅಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಉಳಿಯಿತು. ಇದು ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಎತ್ತರದ ಪೋರ್ಟಲ್‍ಗಳೂಂದಿಗೆ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಭವ್ಯವಾದ ಕಟ್ಟಡವಾಗಿದೆ. ಈ ಸಮಾಧಿಯಲ್ಲಿ ಛಾವಣಿಯಿಲ್ಲದ ವಿಶಾಲವಾದ ಸಭಾಂಗಣವಿದೆ. ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಬರೀದ್ ಅವರ ಸಮಾಧಿಯು ಅವರ ತಂದೆ ಅಲಿ ಬರೀದ್ ಅವರ ಸಮಾಧಿಯಂತೆಯೇ ಭವ್ಯವಾದ ನೋಟವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿ, ಮೂರು ಸಮಾಧಿಗಳಿವೆ. ಕೇಂದ್ರವು ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಬರೀದ್ ಮತ್ತು ಇನ್ನುಳಿದಂತೆ ಅವನ ಹೆಂಡತಿಯರದ್ದಾಗಿದೆ. ಇಬ್ರಾಹಿಂ ಬರೀದ್ ಅವರ ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರ ಇತರ ಸಮಾಧಿಗಳೂ ಇಲ್ಲಿವೆ.
ಬಸವಕಲ್ಯಾಣ ಕೋಟೆ
ಬಸವಕಲ್ಯಾಣವು ಬೀದರಿನ ನೈಋತ್ಯದಲ್ಲಿ 80 ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಯಾಣದ ಚಾಲುಕ್ಯರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು. 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಬಸವಣ್ಣ ಮತ್ತು ನೂರಾರು ಇತರ ಶರಣರ ಕರ್ಮಭೂಮಿಯಾಗಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ. ಬಸವಕಲ್ಯಾಣವು ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ದಿ ಹೊಂದುತ್ತಿದೆ. ಸುಂದರವಾದ ಕೋಟೆ, ವಸ್ತು ಸಂಗ್ರಹಾಲಯ ಮತ್ತು ಶರಣರು ಹೊಂದಿದ ಗವಿ ಸ್ಥಳಗಳು ಬಸವಕಲ್ಯಾಣದ ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳಾಗಿವೆ.